>>>> 04 giai đoạn thực hiện tội phạm

Xác định giai đoạn phạm tội là một trong những bước quan trọng trong truy cứu trách nhiệm hình sự đối với một tội phạm cố ý. Trong đó, chuẩn bị phạm tội là một trong các giai đoạn thực hiện tội phạm và việc thực hiện tội phạm ở giai đoạn này cũng có thể phải chịu trách nhiệm hình sự nếu thỏa mãn các điều kiện nhất định.

Hiện nay, Điều 14 Bộ luật hình sự 2015 được sửa đổi, bổ sung 2017 đã đưa ra định nghĩa về chuẩn bị tội phạm như sau:

"Chuẩn bị phạm tội là tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện hoặc tạo ra những điều kiện khác để thực hiện tội phạm hoặc thành lập, tham gia nhóm tội phạm, trừ trường hợp thành lập hoặc tham gia nhóm tội phạm quy định tại Điều 109, điểm a khoản 2 Điều 113 hoặc điểm a khoản 2 Điều 299 của Bộ luật này."

Như vậy, chuẩn bị phạm tội là hành vi tạo ra tiền đề cần thiết cho việc thực hiện tội phạm và được thể hiện bằng các đặc điểm sau:

- Thứ nhất: Người có ý định phạm tội đã bắt đầu thực hiện ý định phạm tội bằng các hành vi cụ thể, đó có thể là: tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện hoặc tạo ra những điều kiện khác để thực hiện tội phạm hoặc thành lập, tham gia nhóm tội phạm. 

- Thứ hai: Các hành vi trên (tìm kiếm, sửa soạn công cụ,…) đã được thực hiện và chấm dứt nhưng người có ý định phạm tội chưa bắt tay vào việc thực hiện hành vi phạm tội (Hành vi phạm tội là hành vi được quy định trong điều luật cụ thể). Hay nói cách khác, ở giai đoạn này người phạm tội chưa thực hiện hành vi thuộc mặt khách quan của cấu thành tội phạm, tức chưa có hành vi xâm phạm đến đối tượng tác động.

- Thứ ba: Việc chưa thực hiện được hành vi phạm tội là do nguyên nhân khách quan. Việc này không phụ thuộc ý chí chủ quan của người phạm tội. Điều này nhằm phân biệt trường hợp chuẩn bị phạm tội với tự ý nửa chừng chấm dứt tội phạm.

- Thứ tư: Chỉ có tội phạm được thực hiện do cố ý (cố ý trực tiếp) thì mới có giai đoạn chuẩn bị phạm tội. Do đó, sẽ không có hành vi chuẩn bị phạm tội mà tội phạm đó sẽ được thực hiện do lỗi cố ý gián tiếp hoặc do lỗi vô ý.

Lưu ý: Một số trường hợp, việc thành lập hoặc tham gia vào nhóm tội phạm không thuộc giai đoạn chuẩn bị phạm tội mà đã cấu thành một tội phạm cụ thể, đó là các tội phạm sau:

+ Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109): Tội phạm cấu thành khi một người có hoạt động thành lập hoặc tham gia tổ chức nhằm lật đổ chính quyền nhân dân.

+ Tội khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân (điểm a khoản 2 Điều 113): Việc thành lập, tham gia tổ chức khủng bố, tổ chức tài trợ khủng bố sẽ bị xử phạt tù từ 10 năm đến 15 năm.

+ Tội khủng bố (điểm a khoản 2 Điều 299): Việc thành lập, tham gia tổ chức khủng bố, tổ chức tài trợ khủng bố đã cấu thành tội phạm và có thể bị xử phạt tù từ 05 đến 15 năm.

Theo đó, nếu thực hiện hành vi thành lập/tham gia nhóm rơi vào một trong ba trường hợp trên thì không được xem là việc chuẩn bị phạm tội mà hoàn toàn đã cấu thành tội phạm ở giai đoạn tội phạm hoàn thành.

Trách nhiệm hình sự đối với trường hợp chuẩn bị phạm tội

Mặc dù việc thực hiện hành vi chuẩn bị phạm tội chưa có hành vi xâm phạm, gây thiệt hại đến đối tượng tác động của tội phạm nhưng xét vào tính chất của hành vi họ vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự với một số tội nhất định vì các nhà làm luận xét rằng: đối với các tội phạm đó,  khi thực hiện mà có sự chuẩn bị thì tính nguy hiểm cho xã hội của nó gây ra cao hơn so với với trường hợp không có sự chuẩn bị. Hơn nữa, bản chất của chuẩn bị phạm tội là tiền đề tạo điều kiện cho việc thực hiện tội phạm, điều này thể hiện ý chí, mục đích thực hiện tội phạm đến cùng của người có hành vi chuẩn bị phạm tội.

Do vậy, theo quy định hiện nay tại Bộ luật hình sự 2015 được sửa đổi, bổ sung 2017, người thực hiện hành vi chuẩn bị phạm tội vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự đối với 25 tội sau:

+ Tội phản bội Tổ quốc (Điều 108);

+ Tội gián điệp (Điều 110 );

+ Tội xâm phạm an ninh lãnh thổ (Điều 111);

+ Tội bạo loạn (Điều 112);

+ Tội khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân (Điều 113);

+  Tội phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Điều 114);

+  Tội làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Điều 117);

+ Tội phá rối an ninh (Điều 118);

+ Tội chống phá trại giam (Điều 119 );

+ Tội tổ chức, cưỡng ép, xúi giục người khác trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân (Điều 120);

+ Tội trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân (Điều 121);

+ Tội giết người (Điều 123);

+ Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác (Điều 134);

+ Tội cướp tài sản ( Điều 168) ;

+ Tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản (Điều 169);

+  Tội làm, tàng trữ, vận chuyển, lưu hành tiền giả (Điều 207 );

+ Tội khủng bố(Điều 299 );

+ Tội tài trợ khủng bố (Điều 300);

+ Tội bắt cóc con tin (Điều 301);

+ Tội cướp biển (Điều 302);

+ Tội phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia (Điều 303);

+  Tội rửa tiền (Điều 324 ).

Như vậy, người chuẩn bị phạm tội đối (từ đủ 16 tuổi trở lên) với các tội luật định mới phải chịu trách nhiệm hình sự. Còn đối với nhóm người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi chuẩn bị phạm tội đối với tội giết người (Điều 123) và tội cướp tài sản (Điều 168). 

Mặt khác, khi bản thân người có hành vi chuẩn bị phạm tội lại cấu thành một tội độc lập khác. Trường hợp này, người phạm tội còn phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm độc lập đó.

Ví dụ: một người mua súng quân dụng để chuẩn bị giết người sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội giết người và mua bán trái phép vũ khí quân dụng. Tội giết người ở giai đoạn chuẩn bị phạm tội. Tội mua bán trái phép vụ khí quân dụng ở giai đoạn hoàn thành.