Thẩm phán và Hội thẩm là những người tiến hành xét xử vụ án. Khi xét xử Thẩm phán và Hội thẩm độc lập và chỉ tuân theo pháp luật phải bảo đảm tính khách quan vô tư trong khi tiến hành tố tụng

Căn cứ các quy định của Bộ Luật tố tụng dân sự, Bộ luật tố tụng hình sự, việc thay đổi thẩm phán trong quá trình tố tụng được quy định như sau:

Các trường hợp Thẩm phán, Hội thẩm bị thay đổi:

– Họ đồng thời là người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự; người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án; là người đại diện hợp pháp, người thân thích của những người đó hoặc của bị can, bị cáo.

Theo hướng dẫn tại Nghị quyết 03/2004/NQ-HĐTP thì gười thân thích là người có quan hệ sau đây với một trong những người này: Là vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi; ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột; cụ nội, cụ ngoại của một trong những người trên đây; là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; là cháu ruột mà họ là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột.

– Họ đã tham gia với tư cách là người bào chữa, người làm chứng, người giám định, người phiên dịch trong vụ án đó.

– Có căn cứ rõ ràng khác để cho rằng họ có thể không vô tư trong khi làm nhiệm vụ

– Họ cùng trong một Hội đồng xét xử và là người thân thích với nhau (khái niệm người thân thích cũng được hiểu như trên).

– Đã tham gia xét xử sơ thẩm hoặc phúc thẩm hoặc tiến hành tố tụng trong vụ án đó với tư cách là Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thư ký Tòa án. Đã tham gia xét xử sơ thẩm hoặc phúc thẩm là đã tham gia giải quyết vụ án và đã ra bản án sơ thẩm hoặc bản án phúc thẩm hoặc quyết định đình chỉ vụ án. Nếu Thẩm phán, Hội thẩm được phân công tham gia xét xử sơ thẩm hoặc phúc thẩm nhưng chỉ tham gia ra các quyết định: trả hồ sơ để điều tra bổ sung, tạm đình chỉ vụ án, hủy quyết định đình chỉ vụ án, hoãn phiên tòa, thì vẫn được tiếp tục giải quyết vụ án.

Về thủ tục thay đổi Thẩm phán, Hội thẩm tại phiên tòa:

– Đề nghị thay đổi: Khi thấy có căn cứ thay đổi Thẩm phán, Hội thẩm như đã trình bày ở trên thì những người sau đây có quyền đề nghị thay đổi:

+ Kiểm sát viên;

+ Bị can, bị cáo, người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự và người đại diện hợp pháp của họ;

+ Người bào chữa, người bảo vệ quyền lợi của người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự.

Việc đề nghị được thực hiện tại thủ tục bắt đầu phiên tòa, trước khi diễn ra phần xét hỏi tại phiên tòa khi được chủ tọa phiên tòa hỏi xem có đề nghị thay đổi Thẩm phán, Hội thẩm không.

– Xem xét đề nghị thay đổi: Khi có đề nghị thay đổi Thẩm phán, Hội thẩm tại phiên tòa, Hội đồng xét xử sẽ xem xét và quyết định tại phòng nghị án. Khi xem xét thay đổi thành viên nào thì thành viên đó được trình bày ý kiến của mình và Hội đồng quyết định theo đa số.

– Quyết định thay đổi: Khi có căn cứ thay đổi Thẩm phán, Hội thẩm theo quy định pháp luật, Hội đồng xét xử quyết định thay đổi. Trong trường hợp phải thay đổi Thẩm phán, Hội thẩm tại phiên toà, thì Hội đồng xét xử ra quyết định hoãn phiên toà.