Quy định mới về những bản án, quyết định của Tòa án không được công khai
Việc công khai, minh bạch các bản án, quyết định của Tòa án không chỉ là chủ trương lớn của Đảng, mà còn đựơc quy định trong nhiều đạo luật quan trọng như Bộ luật tố tụng dân sự, Luật tố tụng hành chính, Luật tiếp cận thông tin…đồng thời, là bước đi cụ thể nhằm thực hiện các cam kết quốc tế của Việt Nam. Nhận thấy tầm quan trọng đó, Tòa án nhân dân tối cao vừa hoàn tất dự thảo Thông tư quy định về việc công khai bản án, quyết định của Tòa án trên Cổng thông tin điện tử với một số nội dung quan trọng như sau: Những bản án, quyết định của Tòa án không được phép công khai - Bản án, quyết định về vụ việc được Tòa án quyết định xét xử, giải quyết kín; - Bản án, quyết định về vụ việc được Tòa án xét xử, giải quyết công khai nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây: + Có nội dung quan trọng thuộc lĩnh vực chính trị, quốc phòng, an ninh quốc gia, đối ngoại, kinh tế, khoa học, công nghệ và các lĩnh vực khác theo quy định của luật; + Có nội dung liên quan đến bí mật nhà nước, thuần phong mỹ tục, bí mật điều tra, bí mật công tác, bí mật nghề nghiệp, bí mật kinh doanh của các cơ quan, tổ chức và bảo vệ đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình, bảo vệ người dưới 18 tuổi; Khi bản án, quyết định có chứa đựng nội dung thuộc bí mật nhà nước được giải mật thì bản án, quyết định đó được công khai theo quy định của Thông tư này. + Nếu công khai sẽ gây nguy hại đến lợi ích của Nhà nước, ảnh hưởng xấu đến quốc phòng, an ninh quốc gia, quan hệ quốc tế, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng; gây nguy hại đến tính mạng, cuộc sống hoặc tài sản của người khác. + Bản án hình sự, quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm về hình sự có hình phạt tử hình; các tội xâm phạm an ninh quốc gia; các tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh. Những bản án, quyết định của Tòa án được công khai có điều kiện - Bản án, quyết định liên quan đến bí mật kinh doanh được công khai trong trường hợp chủ sở hữu bí mật kinh doanh đó đồng ý. - Bản án, quyết định liên quan đến bí mật đời sống riêng tư, bí mật cá nhân được công khai trong trường hợp được người đó đồng ý; bản án, quyết định liên quan đến bí mật gia đình được công khai trong trường hợp được các thành viên gia đình đồng ý. - Chánh án Tòa án đã ban hành bản án, quyết định quyết định việc công khai cung cấp bản án, quyết định liên quan đến bí mật kinh doanh, đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình trong trường hợp cần thiết vì lợi ích công cộng, sức khỏe của cộng đồng theo quy định của luật có liên quan mà không cần có sự đồng ý theo quy định trên. Những bản án, quyết định của Tòa án được công khai - Tòa án công khai các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật, trừ bản án, quyết định không được công khai; được công khai có điều kiện. - Các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án sau đây phải được công khai: + Bản án hình sự, hành chính, dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh thương mại, lao động; + Quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm; + Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự trong vụ án dân sự; + Quyết định công nhận kết quả đối thoại thành, đình chỉ việc giải quyết vụ án hành chính; + Quyết định đình chỉ giải quyết vụ án hình sự, hành chính, dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh thương mại, lao động; + Quyết định giải quyết việc dân sự; + Quyết định giải quyết đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Toà án nước ngoài, phán quyết của Trọng tài nước ngoài; + Quyết định tuyên bố doanh nghiệp, hợp tác xã phá sản; + Quyết định áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân. Dự kiến Thông tư quy định về việc công khai bản án, quyết định của Tòa án trên Cổng thông tin điện tử sẽ có hiệu lực trong năm 2017, xem chi tiết tại file đính kèm.
Hệ thống pháp luật Common Law (Anh – Mỹ) đây là hệ thống pháp luật phát triển từ những tập quán, hay còn gọi là hệ thống pháp luật tập quán. Nên những quốc gia thuộc hệ thống này coi trọng án lệ (precedents/ judge made law), án lệ được xem là quả tim bơm máu cho hệ thống tư pháp hoạt động một cách suôn sẻ. Nên bản án được công khai nhằm các cấp tòa biết để làm chuẩn mực xét xử, cũng như để người dân “giám sát” hoạt động của tòa. Đối với hệ thông pháp luật Civil Law (Châu Âu lục địa) là hệ thống pháp luật thành văn, ít chú tâm đến án lệ; nên việc công khai bản án hay không phụ thuộc vào ý chí của cơ quan quyền lực. Việt Nam là nước theo hệ thống pháp luật Civil Law nên việc công khai bản án không mang tính bắt buộc. Tuy nhiên, việc công khai bản án là vô cùng quan trọng và tác động tốt đến hệ thống tư pháp nước nhà. Bởi những lý do sau: Một là, tòa án cấp dưới có thể tham khảo bản án của tòa cấp trên để đưa ra một phán quyết chuẩn xác; Hai là, nhân dân biết được nội dung bản án để từ đó bình luận, đánh giá và tìm ra những thiếu sót trong bản án. Như vậy, nhân dân sẽ là người giám sát trực tiếp phán quyết của tòa; Ba là, dưới cặp mắt giám sát của nhân dân người đưa ra phán quyết phải cẩn trọng, công tâm hơn. Nên sẽ tránh được tính bất cập, không công bằng trong bản án của tòa. Mặt khác, Việt Nam đã nhìn nhận được những mặt tích cực của án lệ nên đã thay đổi tư duy. Cụ thể, Tòa án nhân dân tối cao đã phê duyệt quyết định phát triển án lệ tại Quyết định 74/QĐ-TANDTC ngày 31/10/2012. Nên việc công khai bản án là điều vô cùng cấp thiết hiện nay. Ngày 22/4/2010 cổng thông tin điện tử của TAND tối cao được khai trương, người dân có thể tra cứu được các quyết định giám đốc thẩm. Nhưng tất cả chỉ dừng ở đó, với tổng số 498 Quyết định giám đốc thẩm; còn bản án thì vẫn là “án binh bất động”. Trong khi lượng bản án rất lớn, người dân rất muốn biết để tham gia vào công cuộc giám sát hoạt động của hệ thống tư pháp nước nhà. Chỉ tính án sơ thẩm từ năm 2006 đến 2012 cả nước đã lên một con số khổng lồ là 1.669.509 bản án. Nhưng hiện nay trên các trang mạng chỉ có được vài trăm bản án, con số này chiếm chưa đến 0.1 phần nghìn số bản án trên thực tế. Năm Hình sự Dân sự HN&GĐ Kinh tế Lao động Hành chính Tổng cộng 2006 60703 63079 64058 1978 760 717 191295 2007 60483 78528 70204 3783 962 997 214957 2008 63040 74562 66347 4748 1634 819 211150 2009 65462 79600 89609 6574 1634 869 243748 2010 55221 73191 97627 6879 2325 976 236219 2011 60925 81438 115331 8418 2043 1236 269391 2012 67369 85853 130860 11995 2838 3834 302749 Tổng số: 1.669.509 Bản án sơ thẩm Rất mong Chính phủ cần có quyết sách phù hợp để đưa bản án đến nhân dân, nhằm làm minh bạch quá trình xét xử. Có thể bằng hình thức vốn Chính phủ, viện trợ hoặc tư nhân trong quá trình công khai bản án.
Quy định mới về những bản án, quyết định của Tòa án không được công khai
Việc công khai, minh bạch các bản án, quyết định của Tòa án không chỉ là chủ trương lớn của Đảng, mà còn đựơc quy định trong nhiều đạo luật quan trọng như Bộ luật tố tụng dân sự, Luật tố tụng hành chính, Luật tiếp cận thông tin…đồng thời, là bước đi cụ thể nhằm thực hiện các cam kết quốc tế của Việt Nam. Nhận thấy tầm quan trọng đó, Tòa án nhân dân tối cao vừa hoàn tất dự thảo Thông tư quy định về việc công khai bản án, quyết định của Tòa án trên Cổng thông tin điện tử với một số nội dung quan trọng như sau: Những bản án, quyết định của Tòa án không được phép công khai - Bản án, quyết định về vụ việc được Tòa án quyết định xét xử, giải quyết kín; - Bản án, quyết định về vụ việc được Tòa án xét xử, giải quyết công khai nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây: + Có nội dung quan trọng thuộc lĩnh vực chính trị, quốc phòng, an ninh quốc gia, đối ngoại, kinh tế, khoa học, công nghệ và các lĩnh vực khác theo quy định của luật; + Có nội dung liên quan đến bí mật nhà nước, thuần phong mỹ tục, bí mật điều tra, bí mật công tác, bí mật nghề nghiệp, bí mật kinh doanh của các cơ quan, tổ chức và bảo vệ đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình, bảo vệ người dưới 18 tuổi; Khi bản án, quyết định có chứa đựng nội dung thuộc bí mật nhà nước được giải mật thì bản án, quyết định đó được công khai theo quy định của Thông tư này. + Nếu công khai sẽ gây nguy hại đến lợi ích của Nhà nước, ảnh hưởng xấu đến quốc phòng, an ninh quốc gia, quan hệ quốc tế, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng; gây nguy hại đến tính mạng, cuộc sống hoặc tài sản của người khác. + Bản án hình sự, quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm về hình sự có hình phạt tử hình; các tội xâm phạm an ninh quốc gia; các tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh. Những bản án, quyết định của Tòa án được công khai có điều kiện - Bản án, quyết định liên quan đến bí mật kinh doanh được công khai trong trường hợp chủ sở hữu bí mật kinh doanh đó đồng ý. - Bản án, quyết định liên quan đến bí mật đời sống riêng tư, bí mật cá nhân được công khai trong trường hợp được người đó đồng ý; bản án, quyết định liên quan đến bí mật gia đình được công khai trong trường hợp được các thành viên gia đình đồng ý. - Chánh án Tòa án đã ban hành bản án, quyết định quyết định việc công khai cung cấp bản án, quyết định liên quan đến bí mật kinh doanh, đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình trong trường hợp cần thiết vì lợi ích công cộng, sức khỏe của cộng đồng theo quy định của luật có liên quan mà không cần có sự đồng ý theo quy định trên. Những bản án, quyết định của Tòa án được công khai - Tòa án công khai các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật, trừ bản án, quyết định không được công khai; được công khai có điều kiện. - Các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án sau đây phải được công khai: + Bản án hình sự, hành chính, dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh thương mại, lao động; + Quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm; + Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự trong vụ án dân sự; + Quyết định công nhận kết quả đối thoại thành, đình chỉ việc giải quyết vụ án hành chính; + Quyết định đình chỉ giải quyết vụ án hình sự, hành chính, dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh thương mại, lao động; + Quyết định giải quyết việc dân sự; + Quyết định giải quyết đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Toà án nước ngoài, phán quyết của Trọng tài nước ngoài; + Quyết định tuyên bố doanh nghiệp, hợp tác xã phá sản; + Quyết định áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân. Dự kiến Thông tư quy định về việc công khai bản án, quyết định của Tòa án trên Cổng thông tin điện tử sẽ có hiệu lực trong năm 2017, xem chi tiết tại file đính kèm.
Hệ thống pháp luật Common Law (Anh – Mỹ) đây là hệ thống pháp luật phát triển từ những tập quán, hay còn gọi là hệ thống pháp luật tập quán. Nên những quốc gia thuộc hệ thống này coi trọng án lệ (precedents/ judge made law), án lệ được xem là quả tim bơm máu cho hệ thống tư pháp hoạt động một cách suôn sẻ. Nên bản án được công khai nhằm các cấp tòa biết để làm chuẩn mực xét xử, cũng như để người dân “giám sát” hoạt động của tòa. Đối với hệ thông pháp luật Civil Law (Châu Âu lục địa) là hệ thống pháp luật thành văn, ít chú tâm đến án lệ; nên việc công khai bản án hay không phụ thuộc vào ý chí của cơ quan quyền lực. Việt Nam là nước theo hệ thống pháp luật Civil Law nên việc công khai bản án không mang tính bắt buộc. Tuy nhiên, việc công khai bản án là vô cùng quan trọng và tác động tốt đến hệ thống tư pháp nước nhà. Bởi những lý do sau: Một là, tòa án cấp dưới có thể tham khảo bản án của tòa cấp trên để đưa ra một phán quyết chuẩn xác; Hai là, nhân dân biết được nội dung bản án để từ đó bình luận, đánh giá và tìm ra những thiếu sót trong bản án. Như vậy, nhân dân sẽ là người giám sát trực tiếp phán quyết của tòa; Ba là, dưới cặp mắt giám sát của nhân dân người đưa ra phán quyết phải cẩn trọng, công tâm hơn. Nên sẽ tránh được tính bất cập, không công bằng trong bản án của tòa. Mặt khác, Việt Nam đã nhìn nhận được những mặt tích cực của án lệ nên đã thay đổi tư duy. Cụ thể, Tòa án nhân dân tối cao đã phê duyệt quyết định phát triển án lệ tại Quyết định 74/QĐ-TANDTC ngày 31/10/2012. Nên việc công khai bản án là điều vô cùng cấp thiết hiện nay. Ngày 22/4/2010 cổng thông tin điện tử của TAND tối cao được khai trương, người dân có thể tra cứu được các quyết định giám đốc thẩm. Nhưng tất cả chỉ dừng ở đó, với tổng số 498 Quyết định giám đốc thẩm; còn bản án thì vẫn là “án binh bất động”. Trong khi lượng bản án rất lớn, người dân rất muốn biết để tham gia vào công cuộc giám sát hoạt động của hệ thống tư pháp nước nhà. Chỉ tính án sơ thẩm từ năm 2006 đến 2012 cả nước đã lên một con số khổng lồ là 1.669.509 bản án. Nhưng hiện nay trên các trang mạng chỉ có được vài trăm bản án, con số này chiếm chưa đến 0.1 phần nghìn số bản án trên thực tế. Năm Hình sự Dân sự HN&GĐ Kinh tế Lao động Hành chính Tổng cộng 2006 60703 63079 64058 1978 760 717 191295 2007 60483 78528 70204 3783 962 997 214957 2008 63040 74562 66347 4748 1634 819 211150 2009 65462 79600 89609 6574 1634 869 243748 2010 55221 73191 97627 6879 2325 976 236219 2011 60925 81438 115331 8418 2043 1236 269391 2012 67369 85853 130860 11995 2838 3834 302749 Tổng số: 1.669.509 Bản án sơ thẩm Rất mong Chính phủ cần có quyết sách phù hợp để đưa bản án đến nhân dân, nhằm làm minh bạch quá trình xét xử. Có thể bằng hình thức vốn Chính phủ, viện trợ hoặc tư nhân trong quá trình công khai bản án.