Có thể xuất phát từ áp lực và sự quan tâm đặc biệt của dư luận tới một vụ việc nào đó mà thực tế đã diễn ra việc nhiều tờ báo đưa ra các tin tức không chính xác hoặc chưa được xác nhận bởi cơ quan điều tra hay nguồn chính thống. Trong đó, tồn tại một thực trạng nhức nhối là báo chí hay “làm thay” vấn đề kết tội nghi phạm đang bị điều tra và định hướng dư luận. Điều này được thể hiện qua việc các bài báo thường được đăng tải với tiêu đề giật tít như: những tên cướp máu lạnh, chân dung kẻ giết người gây rúng động, truy nã tên tội phạm nguy hiểm,… trong khi họ mới chỉ là những nghi phạm/bị can/bị cáo đang được điều tra.

Câu hỏi đặt ra: Khi thực hiện các bài viết giật tít như trên, nhà báo có thể gặp phải những rủi ro pháp lý nào?

Theo Điều 31, Hiến pháp 2013 thì:

“Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự luật định và có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật”.  

Ngoài ra, nội dung trên được cụ thể hóa tại Điều 13 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 quy định về nguyên tắc  “Suy đoán vô tội” như sau:

"Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định và có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật.

Khi không đủ và không thể làm sáng tỏ căn cứ để buộc tội, kết tội theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải kết luận người bị buộc tội không có tội."

Như vậy, các căn cứ pháp lý trên nói lên hai điều quan trọng:

+ Một là, việc kết tội một ai đó vi phạm pháp luật hình sự là nhiệm vụ của Tòa án.

+ Hai là, một người chỉ bị coi là có tội khi đã có bản án kết tội có hiệu lực từ Tòa án - cho tới khi bị tòa án buộc tội thì người này vẫn vô tội, là một người như mọi người khác.

Do đó, việc báo chí “giật tít” hoặc “làm thay” vấn đề kết tội của Tòa án qua việc đề cập các tiêu đề không chính xác vô hình chung đã kết án một người nào đó mặc dù người này đang trong quá trình điều tra và chưa buộc tội bởi một bản án có hiệu lực của tòa án.

Bên cạnh đó, việc báo đưa ra những tiêu đề mang tính gán ghép, định hướng dư luận với những tiêu đề như đã nêu trên có khả năng ảnh hưởng đến uy tín danh dự của đối tượng được đăng báo và có thể bị đối tượng này khởi kiện nếu các thông tin chưa được kiểm chứng chính xác. 

Vì thế, tùy thuộc vào mức độ, tính chất của hành vi mà nhà báo có khả năng bị truy tố trách nhiệm hình sự theo Điều 331 Bộ luật hình sự 2015:

Xét về bản chất, quy định trên tiếp tục kế thừa nội dung tại Điều 258 Bộ luật hình sự 1999 trước đây. Theo đó, để làm cơ sở định tội này, cần phải có 2 điều kiện cần và đủ. 

+ Điều kiện cần: Lợi dụng quyền tự do báo chí, ….

Lợi dụng có nghĩa là sử dụng một quyền nào đó theo luật định cho một mục đích tư lợi không chính đáng.

+ Điều kiện đủ: Xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân
Điều này được hiểu là nếu lợi dụng nhưng chưa xâm phạm hoặc xâm phạm nhưng không lợi dụng thì chưa phải là hành vi phạm tội này.

(Các bạn có thể xem thêm phân tích về 02 điều kiện cần và đủ trên tại“Bình luận khoa học Bộ luật hình sự” tập 8 - phần các tội phạm của ông Đinh Văn Quế, nguyên chánh tòa hình sự Tòa án nhân dân tối cao, nhà xuất bản TPHCM)