Nghề luật sư là một nghề danh tiếng và được xã hội tôn vinh. Đội ngũ luật sư Việt Nam đã và đang có những bước phát triển mạnh cả về chất lượng và số lượng. Theo tinh thần của chiến lược cải cách tư pháp tại nghị quyết 08- NQ/TW của Bộ Chính Trị đề nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động tư pháp Việt Nam. Trong chiến lược cải cách tư pháp sâu rộng đó vai trò luật sư được đề cập và nâng lên tương xứng. Cải cách tư pháp lấy Tòa án là trung tâm và xét xử là trọng tâm, đẩy mạnh chất lượng các tranh luận tại phiên tòa, lấy kết quả tranh luận tại phiên tòa làm cơ sở để HĐXX cân nhắc khi ra bản án. Tại hội thảo về chiến lược phát triển nghề luật sư do Bộ Tư pháp tổ chức mới đây, nhiều ý kiến cho rằng việc luật sư bị cơ quan tố tụng hắt hủi, không lắng nghe; quy định luật sư tập sự được cho “xuống nước” nhưng không cho “bơi”… là những rào cản rất lớn
với nghề luật sư hiện nay.
Các chuyên gia đều đồng tình rằng chiến lược phát triển luật sư là rất cần thiết, mang tính đột phá, là cú hích cho nghề luật sư phát triển. Nhưng nếu chiến lược chỉ chú trọng vào chuyện phát triển đội ngũ không thôi thì chưa đủ. Điều quan trọng là còn cần hoạch định cả thể chế và thay đổi nhận thức của xã hội đối với luật sư.Thực tế cho thấy nghề Luật sư ở Việt Nam tương đối non trẻ và đội ngũ Luật sư Việt Nam rất năng động, chịu khó học hỏi hoàn thiện các kỹ năng, tuy nhiên vẫn rất nhiều rào cản để đội ngũ Luật sư Việt Nam phát triển, bứt phá cả về chất và lượng. Một trong các nguyên nhân đó là.
Đối xử chưa công bằng
Luật sư không mấy được đón tiếp tại các cơ quan tố tụng, chuyện Luật sư bị hành và làm khó đã là vấn đề không còn xa lạ. Luật sư Trần Hải Đức (Đoàn Luật sư TP.HCM) băn khoăn: Nhiều luật sư để làm gì khi môi trường hoạt động có nhiều rào cản không đáng có từ các cơ quan tố tụng.
Luật sư Đức dẫn chứng pháp luật tố tụng hình sự quy định rất rõ là luật sư được tham gia ngay từ giai đoạn điều tra nhưng thực tế chẳng có mấy cơ quan tố tụng nào chịu thực hiện (trừ những vụ bắt buộc phải có luật sư). Nhiều vụ án năm lần bảy lượt luật sư cầm hồ sơ đến xin tiếp xúc với bị can nhưng cán bộ điều tra cứ khất lần hoặc vui thì cho, buồn thì từ chối. Rồi nhiều khi vụ án đã được lên lịch xử, luật sư cũng không biết do không được ai thông báo. Trước khi xử, luật sư phải năn nỉ thư ký tòa cho sao chụp từng tờ bút lục. Xử xong, luật sư lại phải chạy lên tòa xin bản án…
Luật sư thường tiếp xúc với bị cáo tại tòa chứ ít khi được tham gia ngay từ giai đoạn điều tra.
Chia sẻ, Chủ nhiệm Đoàn Luật sư tỉnh Bạc Liêu Vưu Văn Kía nói muốn có một đội ngũ luật sư mạnh thì trước hết phải hoàn thiện chính sách tạo cơ chế thông thoáng cho hoạt động của luật sư. Bởi lẽ sự xung đột giữa luật sư với các cơ quan tố tụng, đặc biệt là cơ quan điều tra sẽ làm cho văn hóa tư pháp ngày càng đi xuống. Trong công việc, luật sư chỉ muốn được các cơ quan tố tụng hiểu và tôn trọng bằng cách đối xử công bằng chứ đừng ác cảm, thiếu thiện chí.
Một luật sư Đoàn Luật sư TP.HCM than thở: Ngay cả cán bộ các cơ quan nhà nước khác cũng không vui vẻ, đố kỵ với luật sư dù biết luật sư đang thực hiện nhiệm vụ của một chức danh tư pháp. Các cán bộ ngành tư pháp còn tỏ ra lạnh nhạt khi thấy luật sư thực hiện các dịch vụ pháp lý khác tố tụng mà luật cho phép. Điều đó dẫn đến một suy nghĩ rằng luật sư giống như “cò” chạy hồ sơ hay “đánh thuê” ăn tiền.
Tập sự mà không cho “bơi”
Một rào cản nữa là pháp luật quy định việc người tập sự hành nghề Luật sư không được nhận và thực hiện các dịch vụ pháp lý. Thực tế quy định này đã làm giảm hiệu quả ảnh hưởng rất nhiều đến việc tập sự hành nghề Luật sư, cũng như có thể thấy rằng nếu không cho người tạp sự hành nghề Luật sư thực hiện các dịch vụ pháp lý thì là một sự quy định mang tính chất thụt lùi . Vì thực tế Pháp lệnh Luật sư 1987 có quy định Luật sư tập sự có quyền thực hiện các dịch vụ pháp lý đơn giản. Theo Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư tỉnh An Giang Hứa Hoàng Chấn, Luật Luật sư hiện hành đang đẩy lùi quá trình phát triển của nghề luật sư khi không cho người tập sự hành nghề luật sư nhận và thực hiện các dịch vụ pháp lý. Điều đó là hết sức vô lý. Giống như cho xuống nước mà không cho “bơi”. Quy định này lạc hậu hơn so với Pháp lệnh Luật sư cũ, nếu vẫn giữ quy định như vậy thì có phát triển cả 50.000 luật sư cũng ít có người giỏi.
Một luật sư Đoàn Luật sư TP Cần Thơ phân tích: Tập sự mà chỉ được làm mỗi nhiệm vụ xách cặp táp đi theo thầy đến tòa thì làm sao mong có nhiều luật sư đẳng cấp quốc tế. Điều này giải thích tại sao nhiều luật sư trẻ mà cách hỏi bị can thế nào không biết, ra tòa vừa đọc bài bào chữa vừa run… Về kinh tế, một sinh viên luật ra trường đi làm pháp chế cho đơn vị nọ, doanh nghiệp kia một tháng cũng được vài triệu đồng thì tội gì đi tập sự luật sư để suốt 18 tháng không có thu nhập. Cho nên “cuộc họp đoàn luật sư nào cũng vậy, nhìn xuống chỉ toàn thấy mấy ông đầu bạc, không thấy đám thanh niên mới ra trường”.
Tập sự đã vậy, lúc được chính thức hành nghề, luật sư trong nhiều trường hợp không được tôn trọng đúng mức. Luật sư Trần Hải Đức bức xúc: “Cải cách tư pháp nói bản án phải dựa vào kết quả tranh tụng tại tòa nhưng chúng tôi bào chữa tòa có nghe đâu, nhiều khi còn quên ghi ý kiến luật sư vào bản án”. Luật sư Vưu Văn Kía tiếp lời: “Tòa cứ nói chúng tôi “chạy sô” nhưng bản thân tòa cũng thường đua theo số lượng, có khi một buổi lên lịch xử gộp ba, bốn vụ án. Tại tòa, luật sư đang bào chữa rất tâm huyết, xúc động, quay lên thì thấy hội đồng xét xử rù rì nói chuyện, thậm chí bấm điện thoại. Chưa kể đại diện VKS lâu lâu còn làm thay tòa chặn họng, cắt ngang lời luật sư”...
Theo đại diện Bộ Tư pháp, đây là chiến lược đầu tiên Bộ nghiên cứu xây dựng về nghề luật sư nên còn mới mẻ, lạ lẫm. Vì vậy, Bộ luôn mong muốn các luật sư đóng góp ý kiến thẳng thắn để chiến lược thật sự thúc đẩy được sự phát triển mạnh mẽ của nghề luật sư. Có ý kiến cho rằng có nên chăng thành lập đoàn luật sư khu vực để vừa phù hợp với mô hình tổ chức của Tòa án vừa có tiết kiệm kinh phí hoạt động luật sư.
Trung Nguyên
