Cùng mục đích xác định sự thật của vụ án một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ nhưng mỗi ngành luật tố tụng khác nhau sẽ có quy định về hoạt động chứng minh mang tính đặc thù riêng. Bài viết này tập trung làm rõ sự khác biệt cơ bản về nghĩa vụ chứng trong tố tụng dân sự và trách nhiệm chứng minh trong tố tụng hình sự theo quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 , Bộ luật tố dụng hình sự 2015.
>>>TỐ TỤNG DÂN SỰ
Chủ thể có nghĩa vụ chứng minh gồm 03 chủ thể sau:
(1) Đương sự có yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình phải thu thập, cung cấp, giao nộp cho Tòa án tài liệu, chứng cứ để chứng minh cho yêu cầu đó là có căn cứ và hợp pháp;
(2) Đương sự phản đối yêu cầu của người khác đối với mình phải thể hiện bằng văn bản và phải thu thập, cung cấp, giao nộp cho Tòa án tài liệu, chứng cứ để chứng minh cho sự phản đối đó.
(3) Cơ quan, tổ chức, cá nhân khởi kiện để bảo vệ lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước hoặc yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người khác phải thu thập, cung cấp, giao nộp cho Tòa án tài liệu, chứng cứ để chứng minh cho việc khởi kiện, yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp.
Lý giải: Bản chất trong quan hệ pháp luật dân sự được hình thành dựa trên tinh thần tự nguyện, bình đẳng. Do vậy, pháp luật dân sự áp dụng nguyên tắc tôn trọng quyền tự định đoạt của các đương sự. Theo đó, các bên cũng chính là chủ thể nắm rõ nhất việc thực hiện quyền, nghĩa vụ của nhau nên để bảo vệ lợi ích tư cho các chủ thể thì các bên phải có trách nhiệm chứng minh cho yêu cầu của mình. Ngoài ra, việc quy nghĩa vụ chứng minh cho các đương sự còn tránh việc đương sự đùn đẩy, thoái thác trách nhiệm của mình cho chủ thể khác (tòa án) trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự.
>>>TỐ TỤNG HÌNH SỰ
Khác với tố tụng dân sự, nghĩa vụ chứng minh trong tố tụng hình sự không thuộc về chủ thể bị buộc tội mà thuộc về cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Cụ thể, trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, bao gồm: Cơ quan điều tra, truy tố và xét xử và một số cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra. Người bị buộc tội có quyền nhưng không buộc phải chứng minh là mình vô tội.
Lý giải: Điều này là dễ hiểu vì mối quan hệ giữa bên buộc tội và bên bị buộc tội là quan hệ giữa nhà nước và người được quy đoán là phạm tội. Để bảo vệ các lợi ích chung của cộng đồng thì nhà nước (mà đại diện là tòa án, viện kiểm sát, cơ quan điều tra) phải xác định rõ người bị tình nghi (bị can, bị cáo) đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội.
Khi các cơ quan này khởi tố một vụ án hình sự nghĩa là đang đưa ra một yêu cầu buộc tội, khi đó họ phải chứng minh việc buộc tội đó là có căn cứ và hợp pháp - điều này rất phù hợp với nguyên lý “Ai đưa ra yêu cầu, người đó phải chứng minh”.
