Miễn hình phạt là một chế định nhân đạo trong luật hình sự Việt Nam, được thể hiện ở chỗ, Tòa án tuyên người bị kết án không phải chịu hình phạt về tội phạm mà họ đã thực hiện bằng một bản án có hiệu lực pháp luật, khi có đầy đủ điều kiện luật định.

Theo đó, miễn hình phạt được quy định tại Điều 54 Bộ Luật hình sự 1999 và Điều 59 Bộ luật hình sự 2015.

Có 03 điều kiện để được xét miễn hình phạt.  Thì cả hai Bộ Luật đều quy định giống nhau ở 02 điều kiện:

Thứ nhất, người phạm tội đáng được khoan hồng đặc biệt. Tức là, trước khi quyết định hình phạt thì Tòa án cần phải xem xét đến tính chất, mức độ nguy hiểm của tội phạm, các tình tiết giảm nhẹ, nhân thân người phạm tội… để xem họ có đáng được khoan hồng đặc biệt hay không, và chỉ áp dụng với tội phạm ít nghiêm trọng, chưa gây hậu quả hoặc gây hậu quả không đáng kể.

Thứ hai, người phạm tội chưa đến mức được miễn trách nhiệm hình sự. Tức là bị cáo thỏa mãn các điều kiện được miễn hình phạt nhưng chưa thỏa mãn hết các điều kiện được miễn trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 25 BLHS 1999 và Điều 29 BLHS 2015.

Tuy nhiên, ở điều kiện thứ  ba, BLHS 2015 đã có sự bổ sung thêm nội dung điều kiện được miễn hình phạt. BLHS 2015 quy định như sau:

“1. Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật khi người phạm tội có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều 51 của Bộ luật này.

2. Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng không bắt buộc phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật đối với người phạm tội lần đầu là người giúp sức trong vụ án đồng phạm nhưng có vai trò không đáng kể”

Nếu BLHS 1999 quy định người phạm tội được miễn hình phạt khi có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều 46. Thì BLHS 2015 quy định người phạm tội chỉ được miễn hình phạt khi thỏa mãn cả khoản 1 và khoản 2 Điều 54, tức là người phạm tội phải có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự quy định tại khoản 1 Điều 54, đồng thời người phạm tội phải thỏa mãn thêm một điều kiện nữa là người phạm tội đóng vai trò là người giúp sức phạm tội lần đầu trong vụ án đồng phạm mà có vai trò không đáng kể.

Như vậy, BLHS 2015 đã có quy định chặt chẽ hơn so với BLHS 1999 trong quy định về miễn hình phạt.