Theo tập quán của người Việt Nam, con sinh ra thường mang họ của bố, tuy nhiên pháp luật cũng không cấm con cái mang họ của mẹ. Một cá nhân có quyền có họ và tên và họ của cá nhân có thể lấy lấy theo họ của cha đẻ hoặc mẹ đẻ theo sự thỏa thuận của cha mẹ.
Căn cứ Nghị định 123/2015/NĐ-CP hướng dẫn Luật Hộ tịch thì có 02 trường hợp con khai sinh có thể mang họ mẹ.
Trường hợp 1: Do bố, mẹ thỏa thuận
Theo khoản 1 Điều 4 của Nghị định 123/2015/NĐ-CP, họ, chữ đệm, tên và dân tộc của trẻ được xác định theo thỏa thuận của cha, mẹ; trường hợp cha, mẹ không có thỏa thuận hoặc không thỏa thuận được, thì xác định theo tập quán.
Như vậy, nếu bố mẹ có thỏa thuận, con có có thể khai sinh theo họ mẹ mà không bắt buộc theo họ bố. Do đó, trong hôn nhân có thể thỏa thuận của hai vợ chồng để con theo họ của mình.
Trường hợp 2: Chưa đăng ký kết hôn/ Không xác định được bố/mẹ
Căn cứ theo Điều 15 Nghị định 123/2015/NĐ-CP chưa đăng ký kết hôn hoàn toàn có thể làm giấy khai sinh, cụ thể:
Điều 15. Đăng ký khai sinh cho trẻ chưa xác định được cha, mẹ
...
2. Trường hợp chưa xác định được cha thì khi đăng ký khai sinh họ, dân tộc, quê quán, quốc tịch của con được xác định theo họ, dân tộc, quê quán, quốc tịch của mẹ; phần ghi về cha trong Sổ hộ tịch và Giấy khai sinh của trẻ để trống.
...
4. Trường hợp trẻ chưa xác định được mẹ mà khi đăng ký khai sinh cha yêu cầu làm thủ tục nhận con thì giải quyết theo quy định tại Khoản 3 Điều này; phần khai về mẹ trong Sổ hộ tịch và Giấy khai sinh của trẻ em để trống.
Mẹ chưa đủ 18 tuổi có được đăng ký khai sinh cho con không?
Theo Điều 11 Luật bảo vệ chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004 quy định:
Điều 11. Quyền được khai sinh và có quốc tịch
1. Trẻ em có quyền được khai sinh và có quốc tịch.
2. Trẻ em chưa xác định được cha, mẹ, nếu có yêu cầu thì được cơ quan có thẩm quyền giúp đỡ để xác định cha, mẹ theo quy định của pháp luật.
Như vậy khai sinh là một quyền mà trẻ em sinh ra được hưởng không phân biệt được sinh ra trong hoàn cảnh điều kiện nào kể cả là mẹ của đứa trẻ chưa đủ tuổi kết hôn. Như vậy vẫn có thể làm thủ tục để đăng kí khai sinh cho trẻ.
Thủ tục đăng ký khai sinh cho con theo họ mẹ:
Căn cứ khoản 1 Điều 16 Luật Hộ tịch 2014, người đi đăng ký khai sinh cần chuẩn bị các giấy tờ sau:
- Tờ khai theo mẫu;
- Giấy chứng sinh (nếu không có giấy chứng sinh thì nộp văn bản của người làm chứng xác nhận việc sinh; nếu không có người làm chứng thì phải có giấy cam đoan về việc sinh).
- Nơi đăng ký Giấy khai sinh: Ủy ban nhân dân (UBND) cấp xã nơi cư trú của cha, mẹ (có thể là nơi thường trú hoặc tạm trú).
- Thời gian cấp Giấy khai sinh: Ngay sau khi nhận đủ giấy tờ nêu trên, nếu thấy thông tin khai sinh đầy đủ và hợp lệ, công chức tư pháp - hộ tịch ghi nội dung khai sinh theo quy định vào Sổ hộ tịch. Chủ tịch UBND cấp xã cấp Giấy khai sinh ngay trong ngày hoặc ngày hôm sau nếu nộp hồ sơ sau 15h (khoản 2 Điều 16 Luật Hộ tịch 2014).
- Về lệ phí cấp Giấy khai sinh: Nếu đăng ký khai sinh trong 60 ngày kể từ ngày sinh con, bạn sẽ được miễn lệ phí. Trường hợp quá thời hạn trên bạn mới đi đăng ký thì bạn sẽ phải nộp lệ phí theo quy định của địa phương nơi bạn cư trú.
