Nhằm đảm bảo quyền lợi cho vợ/chồng và cuộc sống gia đình, pháp luật hiện hành cho phép một bên vợ/chồng được tự mình thực hiện giao dịch liên quan đến tài sản chung trong một số hoàn cảnh đặc biệt. Cụ thể, áp dụng đối với 02 trường hợp sau đây:

Một là, khi vợ, chồng xác lập giao dịch nhằm đáp ứng các nhu cầu thiết yếu của gia đình (Điều 30)

Theo quy định này, nếu vợ hoặc chồng thực hiện vay/ mượn tiền, tài sản hoặc bán/ trao đổi một tài sản chung của vợ chồng, cho dù chồng hoặc vợ của họ không hề biết nhưng nếu mục đích của giao dịch nhằm để đáp ứng các nhu cầu thiết yếu trong gia đình thì giao dịch đó vẫn có giá trị pháp lý. Do vậy,  nghĩa vụ tài sản phát sinh từ giao dịch, cả hai vợ chồng phải liên đới chịu trách nhiệm.

Có thể thấy, đây là quy định hoàn toàn hợp lý, thuyết phục. Việc cho phép một bên xác lập giao dịch trong trường hợp này nhằm đảo bảo đáp ứng kịp thời, nhanh chóng các nhu cầu thiết yếu trong gia đình (các nhu cầu sinh hoạt thông thường về ăn, mặc, ở, học tập, khám bệnh, chữa bệnh và các nhu cầu sinh hoạt thông thường khác không thể thiếu cho cuộc sống của mỗi người, mỗi nhà – khoản 20 Điều 3 Luật Hôn nhân và gia đình 2014).

Mở rộng vấn đề, có nhiều bạn thắc mắc: Nếu giao dịch do vợ hoặc chồng thực hiện không đáp ứng “trực tiếp”  mà chỉ đáp ứng “gián tiếp” các nhu cầu thiết yếu của gia đình. Lấy ví dụ như việc vay thêm tiền để bổ sung vốn kinh doanh, nhằm tạo nguồn thu nhập cho gia đình thì có áp dụng quyền tự định đoạt này được không?

Luật không hề áp đặt hay ràng buộc giao dịch phải đáp ứng nhu cầu thiết yếu gia đình một cách trực tiếp hay gián tiếp thì một bên vợ.chồng mới được quyền tự mình định đoạt. Ngoài ra, có thể thấy để đáp ứng nhu cầu thiết yếu của gia đình thì thực tiễn tùy hoàn cảnh mỗi gia đình sẽ có rất nhiều cách khác nhau mới có thể đáp ứng được, chứ không thể chỉ duy bằng cách thức “trực tiếp”. Do đó, nên chăng chúng ta cần hiểu vợ/chồng có thể tự mình xác lập giao dịch cả trong hai trường hợp nhằm trực tiếp hoặc gián tiếp đáp ứng các nhu cầu thiết yếu của gia đình.

Hai là, khi vợ/chồng thực hiện giao dịch với tư cách là người đại diện (Điều 24)

Vợ/chồng có thể đại diện cho nhau để xác lập, thực hiện giao dịch liên quan đến tài sản chung. Họ có thể thực hiện điều này với tư cách là người đại diện theo ủy quyền hoặc đại diện theo pháp luật:

- Vợ, chồng có thể ủy quyền cho nhau xác lập, thực hiện và chấm dứt giao dịch mà theo quy định của Luật này, Bộ luật Dân sự và các luật khác có liên quan phải có sự đồng ý của cả hai vợ chồng.

- Vợ, chồng đại diện cho nhau khi một bên mất năng lực hành vi dân sự mà bên kia có đủ điều kiện làm người giám hộ hoặc khi một bên bị hạn chế năng lực hành vi dân sự mà bên kia được Tòa án chỉ định làm người đại diện theo pháp luật cho người đó, trừ trường hợp theo quy định của pháp luật thì người đó phải tự mình thực hiện quyền, nghĩa vụ có liên quan.

Lưu ý: Giới hạn của việc định đoạt - Việc định đoạt tài sản chung phải có sự thỏa thuận bằng văn bản của vợ chồng trong những trường hợp sau đây:

- Bất động sản;

- Động sản mà theo quy định của pháp luật phải đăng ký quyền sở hữu;

- Tài sản đang là nguồn tạo ra thu nhập chủ yếu của gia đình.

Có thể lý giải,  các giao dịch liên quan đến những tài sản trên thường có giá trị lớn; do đó cũng sẽ ảnh hưởng lớn đến khối tài sản chung của vợ chồng cũng như đời sống chung của gia đình. Vì vậy, pháp luật yêu cầu cần có sự bàn bạc, xem xét kỹ lưỡng từ cả hai vợ chồng thông qua việc thỏa thuận thành văn bản giữa hai bên.