Tha tù trước thời hạn có điều kiện là quy định mới của Bộ luật hình sự năm 2015, cho phép sớm đưa người phạm tội bị xử phạt tù quay trở về với cộng đồng để phục thiện, sửa chữa lỗi lầm với sự giúp đỡ và giám sát của gia đình, cơ quan, đoàn thể xã hội.

Theo đó, người đang chấp hành hình phạt tù được trả tự do sớm, nhưng phải tuân thủ một số điều kiện nhất định do cơ quan có thẩm quyền xác định trong một thời gian gọi là thời gian thử thách. Nếu trong thời gian thử thách mà người phạm tội vi phạm các điều kiện đặt ra thì tùy từng trường hợp cụ thể, cơ quan có thẩm quyền có thể thay đổi điều kiện thử thách hoặc có thể buộc người đó phải chấp hành nốt thời hạn còn lại của hình phạt tù trong trại giam, đây là điểm khác biệt của tha tù trước thời hạn có điều kiện so với đặc xá.

Mới đây, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện kiểm sát nhân dân tối cao và Tòa án nhân dân tối cao đã hoàn thành Dự thảo lần 2 Thông tư liên tịch (TTLT) quy định phối hợp thực hiện quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 về tha tù trước thời hạn có điều kiện gồm 05 chương 19 điều.

Về bản chất, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện vẫn là người đang chấp hành án, chỉ thay đổi hình thức từ chấp hành án trong các cơ sở giam giữ sang chấp hành tại cộng đồng xã hội. Người được tha tù trước thời hạn có điều kiện phải thực hiện các nghĩa vụ trong thời gian thử thách.

Theo Bộ Công an, biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện có tính răn đe xã hội cao, đề cao tính nghiêm minh của pháp luật, tạo động lực thúc đẩy phạm nhân cải tạo tiến bộ. Biện pháp này tạo điều kiện cho người chấp hành án phạt tù cải tạo tiến bộ có cơ hội tái hòa nhập cộng đồng sớm hơn, có điều kiện tham gia học tập, lao động sản xuất nuôi sống bản thân, giúp đỡ gia đình.

Việc tha tù trước thời hạn có điều kiện cũng sẽ giảm bớt ngân sách nhà nước đầu tư xây dựng cơ sở vật chất; giảm bớt chi phí cho công tác quản lý, thực hiện chế độ ăn, ở, mặc, khám, chữa bệnh, sinh hoạt, học tập và các chế độ, chính sách khác đối với phạm nhân; giảm nhu cầu biên chế cán bộ của các cơ sở giam giữ.

1. Về thời điểm xét tha tù trước thời hạn có điều kiện: (Điều 4)

Việc xét tha tù trước thời hạn có điều kiện được thực hiện mỗi năm 03 (ba) đợt, vào các dịp: Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4), ngày Quốc khánh (02/9) và tết Nguyên đán. Đối với các trại giam, trại tạm giam thuộc Bộ Quốc phòng, thực hiện việc xét tha tù trước thời hạn có điều kiện vào dịp Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam và Ngày hội quốc phòng toàn dân (22/12) thay cho dịp tết Nguyên đán.

Việc rút ngắn thời gian thử thách của người được tha tù trước thời hạn có điều kiện được thực hiện theo quy định tại khoản 5 Điều 66 Bộ luật Hình sự năm 2015, cụ thể như sau:

2.Về điều kiện rút ngắn thời gian thử thách: (điều 10)

Người được tha tù trước thời hạn có điều kiện có thể được rút ngắn thời gian thử thách nếu có đủ các điều kiện sau:

- Đã chấp hành được ít nhất một phần hai thời gian thử thách.

- Có nhiều tiến bộ được thể hiện bằng việc trong thời gian thử thách thực hiện nghiêm chỉnh nghĩa vụ của người được tha tù trước thời hạn có điều kiện; tích cực lao động, học tập và sửa chữa lỗi lầm.

- Được Ủy ban nhân dân cấp xã, đơn vị quân đội được giao quản lý, giáo dục đề nghị rút ngắn thời gian thử thách bằng văn bản.

- Trường hợp người được tha tù trước thời hạn có điều kiện dưới 18 tuổi hoặc lập công hoặc mắc bệnh hiểm nghèo thì thời gian rút ngắn thời gian thử thách một lần có thể cao hơn nhưng không quá 1,5 lần.

- Trường hợp người được tha tù trước thời hạn có điều kiện đã được rút ngắn thời gian thử thách nhưng sau đó vi phạm phải đưa trở lại cơ sở giam giữ tiếp tục chấp hành án thì thời hạn chấp hành án phạt tù được trừ đi thời gian đã được rút ngắn.

3. Về hồ sơ đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện: (điều 6)

Hồ sơ đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện gồm các tài liệu quy định tại khoản 1, khoản 2 Điều 368 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 và các tài liệu sau:

- Bản án thể hiện phạm nhân phạm tội lần đầu. Phạm tội lần đầu là từ trước đến nay chưa phạm tội lần nào. Nếu trước đó đã phạm tội và bị kết án, nhưng đã được xóa án tích hoặc chưa bị kết án, nhưng đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc chưa bị kết án, chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự nay bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong cùng lần phạm tội sau, thì không được coi là phạm tội lần đầu.

- Tài liệu thể hiện phạm nhân có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt là Quyết định hoặc bản sao quyết định xếp loại chấp hành án phạt tù từ khá trở lên, cụ thể như sau:

+ Phạm nhân bị phạt tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn phải có Quyết định xếp loại chấp hành án phạt tù từ khá trở lên của ít nhất hai mươi quý (20 quý) liên tục liền kề thời điểm xét, đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện và tài liệu thể hiện thời gian tiếp theo được đánh giá cải tạo tốt.  

+ Phạm nhân bị phạt tù trên hai mươi năm đến ba mươi năm phải có Quyết định xếp loại chấp hành án phạt tù từ khá trở lên của ít nhất mười sáu quý (16 quý) liên tục liền kề thời điểm xét, đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện và tài liệu thể hiện thời gian tiếp theo được đánh giá cải tạo tốt. 

+ Phạm nhân bị phạt tù trên mười lăm năm đến hai mươi năm phải có Quyết định xếp loại chấp hành án phạt tù từ khá trở lên của ít nhất mười hai quý (12 quý) liên tục liền kề thời điểm xét, đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện và tài liệu thể hiện thời gian tiếp theo được đánh giá cải tạo tốt. 

+ Phạm nhân bị phạt tù trên mười năm đến mười lăm năm phải có Quyết định xếp loại chấp hành án phạt tù từ khá trở lên của ít nhất tám quý (08 quý) liên tục liền kề thời điểm xét, đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện và tài liệu thể hiện thời gian tiếp theo được đánh giá cải tạo tốt. 

+ Phạm nhân bị phạt tù trên năm năm đến mười năm phải có Quyết định xếp loại chấp hành án phạt tù từ khá trở lên của ít nhất sáu quý (06 quý) liên tục liền kề thời điểm xét, đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện và tài liệu thể hiện thời gian tiếp theo được đánh giá cải tạo tốt. 

+ Phạm nhân bị phạt tù trên ba năm đến năm năm phải có Quyết định xếp loại chấp hành án phạt tù từ khá trở lên của ít nhất bốn quý (04 quý) liên tục liền kề thời điểm xét, đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện và tài liệu thể hiện thời gian tiếp theo được đánh giá cải tạo tốt. 

+ Phạm nhân bị phạt tù trên hai năm đến ba năm phải có Quyết định xếp loại chấp hành án phạt tù từ khá trở lên của ít nhất hai quý (02 quý) liền kề thời điểm xét, đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện và tài liệu thể hiện thời gian tiếp theo được đánh giá cải tạo tốt. 

+ Phạm nhân bị phạt tù từ hai năm trở xuống phải có Quyết định xếp loại chấp hành án phạt tù từ khá trở lên của ít nhất một quý (01 quý) liền kề thời điểm xét, đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện và tài liệu thể hiện thời gian tiếp theo được đánh giá cải tạo tốt. 

Trên đây là những điểm đáng chú ý của Dự thảo Thông tư liên tịch quy định phối hợp thực hiện quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 về tha tù trước thời hạn có điều kiện. Toàn văn của dự thảo TTLT được đăng trên Cổng Thông tin điện tử Bộ Công an để lấy ý kiến đóng góp trong thời gian 2 tháng kể từ ngày đăng.